Okuma Tür ve Teknikleri

Okuma türü, kişinin ihtiyaçlarına ve alışkanlıklarına göre farklılık gösterir; bu sebeple yaşamımızın belli dönemlerinde farklı okuma tür ve teknikleri kullanırız.

Okuma, insanın anlama ve bilgi edinme yollarından biridir. Kitap okumanın insana faydaları arasında olan düşünme ve anlama becerilerini büyük ölçüde geliştirmesi, zihinsel kapasiteyi güçlendirir. Okuma türü ve teknikleri kişinin zihinsel kapasitesini geliştirmede ve okuma kültürü oluşturmasında büyük rol oynar.

Okuma tür ve tekniklerine yönelik bilgi sahibi olmak, yetişkin okurların okuma alışkanlığını güçlendirirken küçük yaştaki okurları yönlendirmek için de büyük önem taşır.

Sesli Okuma

Gözün gördüğü, beynin kavradığı sözcükleri vücudumuzun konuşma uzuvlarının seslendirmesine sesli okuma denir. Sesli okuma, anlatmaya ve öyküleştirmeye olanak sağlayan bir türdür. Okumayı öğrenmede, okuma düzeyinin tanınmasında, dinleme alışkanlığının kazanılmasında önemli bir yer tutar. Hem duyusal hem de görsel olduğu için çok önemlidir. Sesli okumada gözü, dili, beyni aktif kullanmak durumunda kalırken mimiklerimizi de vurgu ve tonlamaya göre ayarlamamız gerekir.

Bireyin seviyesine bakılmaksızın sesli okumanın faydalarını şu şekilde sıralayabiliriz.

 

Sesli Okuma Kazanımları

• Telaffuz becerisini geliştirir.
• Akıcı konuşma yeteneğini geliştirir.
• Topluluk karşısında konuşma becerisi kazandırır.
• Odaklanmayı kolaylaştırır.
• Kelime dağarcığını zenginleştirir.
• Kavrama hızını arttırır.
• Hayal gücünün gelişmesini sağlar.
• Zihnin bilgi tutma süresini uzatır.
• Okuma ve dinleme becerilerini geliştirir.
• Standart konuşma dilinin doğru kullanılmasını sağlar.
• İletişim becerilerini güçlendirir.
• Sessiz okumaya temel oluşturur.

 

Güdümlü Okuma

Güdümlü okumada, seçilen bir kitap hakkında okumaya başlamadan önce anlaşılmasını kolaylaştıracak gerekli bilgiler verilir. Bu bilgiler, metnin önemli yerlerine ve ayrıntılarına atıfta bulunan bilgiler değildir. Güdümlü okuma türünde amaç okuru, yazarın düşünce noktasına getirmektir. Okuma sırasında ya da okuma sonunda da önemli yerler hakkında değerlendirme yapılır.

Güdümlü okumanın faydalarını şu şekilde sıralayabiliriz.

 

Güdümlü Okuma Kazanımları

• Kelime bilgisini artırmak
• Analiz yeteneğini geliştirmek
• Odaklanma becerisi kazanmak
• Detayların bilincine varmak
• Okuduğunu anlama ve yorumlama becerisini geliştirmek
• Okuma hakimiyeti kazanmak

 

İçten Okuma

Sesin dışarıdan duyulmayan bir vaziyette içeride tekrarlanmasıyla oluşan okuma türüdür. Sesli okumadan farkı sesin dinleyici tarafından duyulmaması ama okuyucunun kelimeleri içeriden tekrar etmesidir. Sessiz okuduğunu düşünen birçok okur, okumayı bu şekilde gerçekleştirir. Bu okuma alışkanlığı bireyin okuma hızını düşüreceği gibi anlama oranının da azalmasına sebebiyet verir. Bu sebeple kişinin yaşamında yeri olmaması gereken bir okumadır.

Sessiz Okuma 

Sessiz okuma, günlük hayatta en çok rastlanan okuma çeşididir. Bireyin sesini kullanmadan sözcükleri ve cümleleri yalnızca görerek yaptığı okumadır. Bu okuma çeşidinde göz ve beyin aktif rol oynar. Sessiz okuma becerisi, sesli okuma becerisinden sonra kazanılır. Bireyin kendi kendine bir şey öğrenmesi esnasında başvuracağı en uygun yoldur. 

Bakalım sessiz okumanın bireye faydaları nelerdir.

 

Sessiz Okuma Kazanımları

• Kişinin zamanını ekonomik kullanmasını sağlar.
• Okuma alışkanlığı kazandırır.
• Okurun hem akademik hem de sosyal alanlarda anlamsal bağlantı kurmasını sağlar.
• Okumada metnin önemli yerlerini belirlemesini sağlar.
• Anlam bütünlüğünü kavrar.
• Sözcük hazinesini geliştirir.

Anlayarak Hızlı Okuma

Hızlı okuma tekniğinde, göz-beyin koordinasyonu büyük önem taşır. Gözün gördüğü kelime beyinde şekillenir ve anlam kazanır. Göz aynı anda 2,3 hatta 4 kelime algılayabilecek kapasiteye sahiptir. Hızlı okuma anlam kaybetmeden dakikada okunan sözcük sayısını artırır.

Hızlı okuma tekniğinde, gözün beyne gönderdiği kelime sayısı arttıkça beyin de anlamlandırma kapasitesini yükseltir. Dikkat ve konsantrasyon büyük ölçüde artış gösterir. Temelinde göz kaslarının gelişimi yatar. Okuma teknikleri arasında en faydalı okumadır. Yazarlar ve eğitimciler, hızlı okumanın ortaya çıkış gerekçesinde bir ihtiyaç yattığı konusunda hemfikirlerdir.

Anlayarak Hızlı Okumanın Kazanımları

• Okuma ve anlama becerisini geliştirir.
• Analiz kabiliyeti kazandırır.
• Bilgiye kısa sürede ulaşma becerisi kazandırır.
• Dikkat ve odaklanma artar.
• Amaçlı ve süreli okuma becerisi kazandırır.
• Bireyin kendine olan güveni artar.
• Sözcük hazinesi gelişir. 
• Kültürel kazanım sağlar.
• Farklı bakış açıları kazandırır.
• Zaman kaygısını ortadan kaldırır.

 Özetleyerek Okuma

Özetleyerek okuma, kahraman, mekan, zaman ve olay etrafında metnin ana hatlarıyla kavranmasını sağlayan okumadır. Bu okuma türünde metne bağlı kalarak özet çıkarılması gerekir. Metni ana hatlarıyla okumadır.

Göz Atarak Okuma

Ayrıntılara girmeden, ana hatlarıyla okuma yöntemidir. Metin hakkında genel bir düşünce edinmek esastır. Metnin içeriğini, uzunluğunu, biçimini incelemek için kullanılır. Aynı zamanda ayak üstü okuma olarak da adlandırılır. Örneğin, kitap seçimlerinde göz atarak okuma yöntemini kullanırız.

 

Süzerek Okuma (Gözden Geçirerek Okuma)

Süzerek okuma yönteminde yalnızca belli bir konuya dikkat edilir. Belli bir konu ve kavram arandığı için diğer konulara ya da kavramlara dikkat edilmez. Ulaşılmak istenen bilgiye odaklanılır. Özellikle akademik çalışmalarda kullanılan okuma yöntemidir.

 

Tarayarak Okuma (Seçerek okuma)

Metinde yer alan belirli bir bilgiyi geliştirilmiş bir teknikle arama yöntemidir. Metin tarama sırasında bireyin zihninde bir soru vardır ve bu soruya cevap ararken o an için önemsiz olan noktaları görmezden gelir. Bu okuma yönteminde içindekiler bölümü, anahtar kelimeler ve bilginin düzenlenme şekli okuyucu için önemlidir. Aranan bilgiye kısa sürede ulaşılmasını sağlar.

 

İlişkilendirerek Okuma

Daha önce okunmuş olan metinlerle, okunmakta olan metnin benzerlik ve farklılıklarını değerlendirerek yapılan okumadır. Okuma kültürü oluşmasında büyük etki yaratan bu okuma türü aynı zamanda genel bilgi birikimini arttırır ve yorumlama becerilerini de geliştirir. Okur, ilgi ve ihtiyaçlarına yönelik okuma yolu çizer.

 

Not Alarak Okuma

Not alarak okuma tekniği, okuma sürecinde bireyi aktif kılar. Okur, metinde önemli gördüğü kısımları ya da metin hakkındaki düşüncelerini okuma sırasında not alır. Önemli bilgi, düşünce ve olayları daha sonra hatırlamak için saklamasını sağlar. Özellikle akademik eğitimlerde, bir konu hakkındaki uzun ve uğraş gerektiren çalışmalarda kullanılan okuma tekniğidir.

 

Not Alarak Okumanın Kazanımları

• Bireyin bilgiyi öğrenmesini kolaylaştırır.
• Anlama ve yorumlama becerisi kazandırır.
• Okurun metinle bağ kurmasını sağlar. 
• Hâkim okuma becerisi kazandırır.
• Okunan metne dair önemli bulunan kısımların sonraki süreçte tekrarını kolaylaştırır.
• Okurun ana fikre ulaşmasını kolaylaştırır.

 

Eleştirel Okuma 

Eleştirel okuma, okurun önceki bilgi ve tecrübelerine dayanarak yeni okuduğu metni analiz etmesidir. Kişinin amacı doğrultusunda yeni bilgilerin ortaya çıkması gerekmektedir. 

Okur, bilgilerin güvenilirliğini, gerçekliğini, doğruluğunu değerlendirmelidir. Tüm bunları kendi bilgi ve tecrübeleriyle karşılaştırarak, mantık çerçevesinden geçirebiliyorsa, metnin yazılış amacını ve yazarın metni yazarken takındığı tutumu değerlendirebiliyorsa eleştirel okuma yapıyordur.

Eleştirel okuma, bireyin doğru bilgiye ulaşabilmesi için, “metin ve metin dışı bilgileri” kullanmayı gerektirdiğinden, günümüzde önemli bir yere sahiptir. Okur, metinle etkileşim halinde olmalı ve özgün bir düşünce yapısı geliştirmelidir. Yorumlama, sorgulama, çözümleme, eleştirme ve değerlendirme büyük önem taşır.

 

Eleştirel Okumanın Kazanımları

• Okuma kültürü oluşur.
• Eleştirel düşünme becerileri gelişir.
• Okunanlar akılda kalıcı olur.
• Sorgulama becerisi gelişir.
• Analiz ve sentez yöntemiyle öğrenme gerçekleşir.

 

Görsel Okuma

Görsel okuma, resim, grafik, şekil, renk, kroki, harita ve sembol vasıtasıyla doğayı ve toplumu anlamlandırma için kullanılan okumadır.  Yazılı metinlerin dışında hayatın her alanında bulunan bir okuma olarak adlandırılır.

Birey dinleme ve okuma becerilerinin yanı sıra gözlem yeteneğini kullanarak da yeni bilgiler edinebilir. Görüntüler insan üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Görsel okuma beraberinde yorumlama becerisini de getirir. Kişi, gözlemlerini yorumlamak durumundadır. 

 

Görsel Okumanın Kazanımları

• Zihinde canlandırma becerisini geliştirir. 
• Anlama ve hatırlama becerisini güçlendirir.
• Bilgi üretimini kolaylaştırır.
• Düşünmeyi geliştirir.
• Bilgileri düzenlemeyi, sıralamayı ve sınıflandırmayı sağlar.
• Görsellerden hareketle metin yazar.
• Görsel olarak sunulan bilgiyi, yorumlar, değerlendirir.
• İletişim becerileri gelişir.
• Okuma keyifli hale gelir.

 

Yoğun Okuma (Tam Okuma)

Yoğun okuma, öğrenme için kullanılan okuma yöntemidir. Bir metinden mümkün olduğunca fazla anlam çıkarma ve metni tamamen çözümlemedir. Zihinsel emek ve odaklanma gerekir. Bu tür okumalarda, sözlüklere ve yardımcı kaynaklara başvurulur. Ayrıntılı bilgileri ulaşma, okunandan örnek alma, düşünceleri birleştirme ve yorumlama esas alınır.

 

Serbest Okuma (Bağımsız Okuma)

Serbest okuma, en fazla tercih edilen okuma şeklidir. Bazen bilgi edinmek bazen de sadece keyif almak için uygulanır. Serbest okuma yönteminde birey okuma sırasında anlamlandıramadığı unsurlara takılmadan okumayı devam ettirir.

 

Yoğun Okuma ve Serbest Okuma Kıyaslaması

• Yoğun okumada detaylar ön plandadır. Dikkatli ve derinlemesine bir okuma gerçekleşir. Serbest okuma ise, genel bir anlayış biçimini benimseyen okuma yöntemidir. Detaylar ön plana çıkmaz.
• Yoğun okuma metnin gerçek anlamına ulaşmak için kullanılır. Okuma sürecinde araştırma da işin içine girer. Serbest okuma ise zevk alarak bilgi edinmek için gerçekleştirilir.
• Yoğun okuma ders kitaplarında aktif kullanılırken, serbest okuma roman, gazete ve dergilerde kullanılır.
• Serbest okumada materyal bireyin ilgi ve isteğine göre kendisi tarafından seçilir. Yoğun okumada materyallere yönlendirici karar verir.
• Serbest okuma, akıcılığı geliştirir. Yoğun okuma, okuma beresini, dil bilgisini ve kelime bilgisini geliştirir.
• Serbest okuma sırasında başka materyaller kullanılmaz. Yoğun okuma sırasında sık sık sözlüğe başvurulur.
• Yoğun okumada gerçek anlama ulaşabilmek için tekrar okumalar gerçekleşir. Serbest okumada bu durum söz konusu değildir.

 

Altını Çizerek Okuma (İşaretleyerek Okuma)

Konuyu anlamaya yardımcı olacak anahtar kelime ve kavramlar ile önemli görülen yerlerin belirlenip işaretlenmesidir. Kişi, işaretlediği bölümleri, kendi cümleleri ile ifade ederek anlamlı bir metin oluşturur. Metin ana hatlarıyla kavranır.

 

Tahmin Ederek Okuma

Okuru, okuma sürecinde aktif tutmak için metinde geçen duygu, düşünce ve olaylarla ilgili merak uyandırmaktır. Metinde geçen bazı kelime ve ifadeler metnin devamı hakkında fikir verici niteliktedir. Tahmin ederek okumanın çeşitli yolları vardır. En önemlisi metin okunmadan önce başlık ve görsel unsurlardan hareketle okuyucunun metnin içeriğine yönelik tahminlerde bulunmasıdır.

 

Soru Sorarak Okuma

Okurun, okuma öncesinde, okuma sürecinde ve okuma sonunda metne dair sorular oluşturarak yaptığı okuma türüdür. Bu yöntem okurun metin üzerine düşünmesini ve derin anlam çıkarmasını sağlar. Neden-sonuç ilişkisi kurulmasına ve değerlendirmesine katkı sağlar.

Tartışarak Okuma

Okurun, okunan metinle ilgili duygu, düşünce ve bilgilerini farklı kişilerle paylaşmasını ve onların bilgi ve görüşlerinden yararlanarak bakış açısı geliştirmesini sağlayan yöntemdir. Bu yöntemde bir metni birden fazla kişi okur ve karşılıklı tartışır.