OKUDUĞUMU ANLAMIYORUM, NE YAPMALIYIM

“Okuduğumu anlamıyorum, ne yapmalıyım” sorusu sanıyoruz tarihte ve bugün en fazla sorulan sorular arasındadır. Peki insan neden okuduğunu anlamaz? Okuduğumuzu nasıl daha iyi anlarız? Şimdi bunlara bakalım.

Bilgiye ulaşmanın en kesin ve yaygın yolu okumadır. Okuma, kişi için zamanı değerlendirme faaliyeti olmanın çok ötesinde yemek, uyumak gibi bir ihtiyaçtır. Fakat karşılanan bu ihtiyaç yüksek bir doyum ister. Size bu yazımızda okuduğunuzu anlamanız için birçok yöntem sunacağız.

Okuduğunu anlama, temelde zihinsel veya sesli tekrarın ötesinde çeşitli okuma yöntem, teknik ve stratejileri ile üst düzey düşünme becerilerinin kullanıldığı bir bütünleşme sürecine işaret eden kavramdır.

Geçmiş dönemlerde çok az sayıda insan okunabilecek kitaplara sahip olabilirdi. Bu sebeple de okuma bilen kişi sayısı çok azdı. Günümüzde artık bilgi edinmek, öğrenmek, deneyimlerimizi paylaşmak, günlük akıştan uzaklaşmak, rahatlamak hatta değerlerimizi pekiştirmek için okuyoruz. Artık pek çok okuma materyali mevcut. Hatta günümüzde birçok teknolojik cihazdan da yararlanma seviyesine geldik.

Tüm bu gelişim ve kolaylık okuduğunu anlama sürecine de etki etmiştir. Okuduğunu anlama için kelime bilgisi ve metni anlama unsurlarına ihtiyacımız vardır. Tüm bu unsurlar geliştirildiğinde ise okuduğunu anlama için çevresel, zihinsel ve fiziksel etkenlere dikkat etmemiz gerekir.

Kimi okur, okuma sürecinde yaşadığı zihin dağınıklığını toparlar okuma sırasında anlama oranlarının yüksek olduğunu hisseder ve metnin akıcılığına kapılabilir. Okuma sonrasında ise metinle karşılaştıklarında unutkanlıkla yüzleşebilirler. Kimi okur ise okuma sırasında sesli-sessiz okuma güncellemeleriyle çaba gösterse de okuduğunu anlamaz.

Bir metinden anlam çıkarma ve düşünceleri anlayıp yorumlama için stratejik okuma tekniklerinden yararlanmalıyız. Stratejik okuma tür ve teknikleri hakkındaki bilgileri önceki yazılarımızdan edinebilirsiniz.

OKUDUĞUNU ANLAMAYA ETKİ EDEN UNSURLAR

Okumanın Fiziksel Unsurları

Okurun daha çabuk ve daha iyi okuması için beyin ile gözün uyum içerisinde çalışması gerekmektedir. Okuma birbiriyle iç içe geçen görme ve düşünme düzeneklerinden oluşmaktadır. Sadece beynin ve gözün okuma yeteneği paralel olduğu zaman okumada başarı sağlanabilmektedir. Daha hızlı ve iyi okumak için gözlerimizle beynimizi birlikte çalıştırmaya alıştırmamız gerekiyor. 

Yıllar önce okuma sırasında gözlerin satır boyunca durmadan düz bir çizgi hâlinde gidip geldiği sanılırdı. Bu görüşün yanlışlığı, 1900’lü yıllarda Emile Javal tarafından yapılan araştırmalarda ortaya çıkmıştır. Emile Javal, gözlerin satır boyunca kayarak değil sıçrayarak hareket ettiğini kanıtlamıştır.

Göz, okuma sırasında satır üzerinde ilerlerken sıçrama ve durup saptama hareketleri yapar. Okuma esnasında bu hareketler sürüp gider. Hem okumanın fizikî boyutundan hem de okuyucunun gereken özeni göstermemesinden dolayı göz büyük bir enerji harcamaktadır. Bu bakımdan gözün bakımına özen gösterilmeli ve göz kasları güçlendirilmelidir. Ayrıca okuma esnasında yorulan gözü dinlendirmek için durulmalı ve gözler, kitaptan başka bir alana veya sayfadaki boşluklara yönlendirilmelidir.

Okumanın Çevresel Unsurları

Okurun, kitap okuduğu mekânın iyi bir aydınlatmaya sahip olması hem bilinç rahatlığı getirir hem de gözleri korur ve yorulmasını engeller. Gözler kötü ışıkta çabuk yorulur. Okumak için gün ışığını tercih etmek, gözü yoran ışıktan uzak durmak, okunacak metne gözü alıştırmak için okumadan önce metin üzerinde göz gezdirmek önemlidir. Ayrıca görme mesafesinin de ayarlanması gerekir.

Okuma mekânının temiz ve düzenli olması gerekir. Bu aşamada bireyin kendini tanıması ve okumaya başlamadan önce mekânda yer alan dikkat dağıtıcı unsurları mekândan uzaklaştırması gerekir. Bu aşamada ses de bir uyarıcıdır. Kimi okur derin bir sessizlikte işleyen saat mekanizmasının sesinden bile algı dağınıklığı yaşayabilir. 

Okuma mekanının ısısı da okurun dikkatini dağıtacağı ve anlamdan uzaklaştıracağı için büyük önem taşır. Çok soğuk ya da çok sıcak ortamlarda okuma anlama derinliğini etkiler.

Okurun bir masada oturur pozisyonda ve okumayı destekleyecek materyallerle (kalem vb.) odaklanma alanı yaratması gerekir.

Okumanın Psikolojik Unsurları

Okurun, okuma öncesi elinde bulundurduğu materyalin ilgi alanına girip girmemesi bu aşamada çok önemlidir. İnsanlar ihtiyaç duyduklarına yönelirler. Okuma başlı başına bir ihtiyaçtır fakat içerik olarak okuma anındaki ruh halimiz de bizi şekillendirecektir. 

Okumaya başlamadan önce zihnin temizlenmesi, günlük hesaplaşmanın kısa bir süreliğine bitmiş olması, tıpkı beden gibi zihnin de o anda, okumada kalması gerekir. 

Nefes egzersizleriyle kendinizi rahatlatabilir aynı zamanda okunacak materyali inceleyebilirsiniz. 

Okuma sonrasında ise zihnimizi hemen kitaptan uzaklaştırmak yerine yeni edindiğimiz bilgileri eskileriyle karşılaştırmalı, analiz etmeli, yorumlamalıyız.

Yukarıda belirttiğimiz fiziksel, çevresel ve psikolojik unsurlar okuduğunu anlamaya direk etki eder fakat kişiden kişiye değiştiğini de belirtmek gerekir.

OKUDUĞUNU ANLAMADA PRATİK YÖNTEMLER

• Okuduğunu anlamada sözlük çalışması yapmak çok önemlidir. Kelimelerle yakın olmak, çeşitli anlamlarını bilmek ve kullanıma açmak gerekir. Günlük hayatta kelime oyunları oynayabilirsiniz.
• Okuma zamanlaması okuduğunu anlamada büyük önem taşır. Çok yorgun olduğunuz bir gün sonunda yaptığınız okuma sizi kısa yoldan uykuya götürecektir ve uykuya aç bir beyin anlamayı doyum noktasına ulaştırmaz. Bu yüzden okumayı ihtiyacınıza göre uygun zamanlarda yapmalısınız.
• Okunan metnin amacının belirlenmesi gerekir. Okur ne için okuyacağını amacının ne olduğunu belirlerse okuma daha ilgi çekici hale gelir.
• Okuduğunu anlamada dikkat ciddi bir önem taşır. Bu aşamada bireyin kendini tanıması ve anlamlı bir okuma için dikkatin dağılacağı noktalardan uzaklaşması gerekir. Bu bazen sessiz bir ortam, bazen doğanın kucağı olabilir.
• Okur okuma materyaline göre şekillenmelidir. Okunan metin bir tablet, telefon ya da bilgisayardaysa odaklanma süresi kısalır. Bunun bilincinde olarak bilinçli okuma molaları verilmelidir.
• Okuma molalarınızda okuduğunuz yere kadar olan kısmı görselleştirmeniz, zihninizde canlandırmalarınız okuduğunuzu anlamanızı destekler.
• Kitap üzerinde yapılan okumalarda teknolojik aletlerden uzak durulması gerekir. Kendinize bir okuma programı yapabilir ya da bu alanın özgür kalmasını istiyorsanız telefonunuzu sessize alabilirsiniz.
• İnsan kendisine neyi dikte ediyorsa bir süre sonra ona dönüşür, çünkü herkesten çok kendi söylediğine inanır. Bu sebeple bir metinle karşılaştığınızda “Benim alanım değil.” ya da “Ben anlamam.” gibi söylemlerde bulunmak yerine kendinizi başarabileceğinize inandırmalısınız. 
• Okuma sırasında bir şeyler atıştırmak algının dağılmasına sebep olur. Atıştırmalıklarınızı küçük molalarınıza ayırmanız aynı zamanda kendinizi ödüllendirdiğiniz düşüncesini yaratacağı için motivasyon artışını da sağlayacaktır.
• Okur, okuma sırasında muhakkak kalem kullanmalıdır. Kalemle yapılan okumalarda beyne gönderilen mesaj keskinleşir ve anlama derinleşir. 
• Okuma sırasında mutlaka küçük notlar alınmalıdır. Kitabın ve yazarın adı, size özel hissettiren, ilginizi çeken kelimeleri bile not almanız beyninize silinmez mesajlar gönderecektir.
• Okurun okuma hızını yüksek bir bilinçle ayarlaması gerekir. Kitabı bitirmek için okumak yerine içindeki olayları hazmetmek, derinleştirmek, yazarın fikirleri ve bakış açısıyla kendisininkini karşılaştırmak okumadan alınan hazzı artıracağı gibi anlama oranını da yükseltecektir.
• Kitap bittikten sonra kısa bir okuma değerlendirmesi yapmak ya da kitabı baştan sonra hızlıca tekrar gözden geçirmek anlamayı etkiler.
• Özet çıkarmak, metni kendi cümlelerinizle ifade etmenize neden olduğu için metne sizin de dahil olmanızı sağlar, böylelikle anlam olumlu yönde etkilenir.
• Okurun tüm bunlarla beraber beden ve zihin sağlığına özen göstermesi, sağlıklı beslenmesi ve kaliteli uyuması gerekmektedir. 

Okumada göz ve beyin koordinasyonu çok önemlidir. Gözün gördüğünü beyin anlamlandırır. Okuma ve anlama temelde bu iki organ arasında gerçekleşir. Beyinde bir okuma merkezi mevcuttur. Bu merkez birikimlerimizi kullandığımız en önemli merkezdir. Burası, yaşadığımız sürece edindiğimiz bilgilerin tamamının okuduğumuz bilgilerle karşılaştırıldığı yerdir. 

Bilgi, beynimize ne kadar düzenli ve bilinçli olarak yerleştirilmişse oradan da aynı düzenlilik içinde çıkarak yeni okuduğumuz bilgi ile karşılaştırılır ve bir yargıya varılır. Bu yüzden hem bilginin doğru algılanması hem de kullanılması sürecinde bu merkeze büyük bir iş düşmektedir. 

Okuma alışkanlığının kazanılması, sürdürülebilir olması, beyin çalışma kapasitesini de etkileyeceği gibi sosyal alanda gelişim göstermenizi sağlayacaktır.